Szybsze męczenie się, niska wytrzymałość na wysiłek, zaburzenia równowagi – to tylko wybrane z następstw sarkopenii, jednostki chorobowej dotyczącej zwłaszcza populacji osób starszych. Niestety, jest ona problemem także wśród osób otyłych i przewlekle chorych. Jak zatem ją rozpoznać? Sarkopenia wieku podeszłego, czym jest otyłość sarkopeniczna – o tym w artykule. Według danych, częstość sarkopenii u osób w wieku pomiędzy 60. a 70. rokiem życia wynosi 10%, natomiast u seniorów po 80. roku życia – nawet ponad 50%. Zdaniem specjalistów, zdrowa dieta i ćwiczenia fizyczne mogą zahamować rozwój sarkopenii, co pozwoli wydłużyć oraz poprawić jakość życia chorych.
Sarkopenia – co to takiego?
Terminu „sarkopenia” po raz pierwszy użył I. Rosenberg w 1989 roku, definiując ją jako spadek masy mięśniowej związanej z wiekiem. Nazwa ta pochodzi od dwóch greckich wyrazów: sarx – „ciało” oraz penia – „strata”. W 2010 roku Europejska Grupa Robocza ds. Sarkopenii u Osób Starszych wydała europejski konsensus w sprawie definicji i diagnostyki sarkopenii. Na jego podstawie sarkopenię definiowało się jako jednoczesną utratę masy mięśniowej oraz obniżenie siły mięśniowej. Kolejnym krokiem były działania zmierzające ku temu, aby uznano ja za jednostkę chorobową. Sukces ten odniesiono we wrześniu 2016 roku, a oficjalnie – 1 października sarkopenia znalazła się w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10-MC, pod kodem: M62.84. To sprawiło, że otworzyły się nowe możliwości w zakresie metod terapeutycznych, zwłaszcza dla firm farmaceutycznych, jak również poprawiła dostępność narzędzi diagnostycznych.
Sarkopenia wieku podeszłego dotyczy nie tylko seniorów.
Sarkopenia początkowo opisywana była jedynie w populacji osób starszych – jako utrata masy i siły mięśniowej wraz z wiekiem. Ponieważ obecnie uważa się ją za chorobę wywołującą „niewydolność mięśni”, wytyczne uwzględniają w przyjętych definicjach zarówno utratę siły, jak i funkcji mięśni. Nowe dowody sugerują, że sarkopenia to także problem wśród osób otyłych i przewlekle chorych. Oznacza to, że faktyczna liczba pacjentów z sarkopenią jest znacznie wyższa niż wcześniej twierdzono.
Przyczyny sarkopenii
Wyróżnia się wiele niezależnych od siebie czynników ryzyka rozwoju sarkopenii. Wśród nich, obok oczywiście wieku, wskazuje się wpływ niewłaściwej diety, warunków i stylu życia, jak również chorób współistniejących i przyjmowanych leków. Jeśli u pacjenta nie ustalono żadnych innych czynników poza wiekiem oraz uwarunkowaniami genetycznymi, sarkopenię klasyfikuje się jako pierwotną. Wtórna występuje wówczas, gdy znany jest jeden lub więcej czynników ją wywołujących. Za ważną przyczynę sarkopenii uważa się niedożywienie.
U większości osób w starszym wieku sarkopenia ma podłoże wieloczynnikowe.
Objawy i następstwa sarkopenii
Sarkopenia jest związana z zagrożeniami dla zdrowia, takimi jak dysfunkcja fizyczna, upadki, złamania, a także zwiększona śmiertelność.
Do oznak sarkopenii należą:
- osłabienie mięśniowe,
- szybka męczliwość,
- niska wytrzymałość na wysiłek,
- zaburzenia równowagi i koordynacji ruchowej,
- często chudnięcie (za wyjątkiem sytuacji zwanej otyłością sarkopeniczną).
Objawami sarkopenii może być także zwiększone ryzyko powstawania przepuklin rozworu przełykowego, trudności w oddychaniu i wypróżnianiu – związanych z osłabieniem przepony. Utrata masy mięśniowej to również zmniejszenie rezerw energetycznych, czego skutkiem mogą być zaburzenia termoregulacji i brak gorączki będącym sygnałem obronnym przy zakażeniach. Sarkopenia to także zmniejszona odporność organizmu ogółem, a także – zwiększona zależność od innych osób, a co za tym idzie – wyższe ryzyko rozwoju depresji, apatii i zaburzeń lękowych.
Symptomy sarkopenii są też jej następstwami. Wśród powikłań choroby wymienia się:
- zwiększone ryzyko rozwoju osteoporozy, upadków i urazów (a w konsekwencji nawet śmierci),
- zwiększona częstość hospitalizacji i rehospitalizacji,
- konieczność zapewnienia opieki długoterminowej, co nie zawsze jest proste i możliwe.
Dieta przy sarkopenii
Jak już wcześniej wspomniano, przyczyną rozwoju sarkopenii jest niewłaściwa dieta, zwłaszcza związana z występowaniem niedożywienia. Niedożywienie w wieku podeszłym może rozwijać się stopniowo. Prowadzi do tego jadłowstręt (anoreksja), zauważalny zwłaszcza wśród mężczyzn. Zaburzeniom odżywiania sprzyjają także:
- zmiany hormonalne (wzrost aktywności cholecystokininy, która daje odczucie sytości, zwiększone wydzielanie leptyny wpływającej z kolei na obniżenie łaknienia),
- problem z odczuwaniem smaku i zapachu,
- zły stan uzębienia, stany depresyjne,
- otępienie,
- następstwa przyjmowanych leków,
- samotność (trudności w zrobieniu zakupów) i ubóstwo.
Już utrata masy ciała rzędu 5–10% w krótkim czasie może wskazywać na rozwój niedożywienia. Ponieważ w prewencji oraz leczeniu sarkopenii niezwykle ważne jest utrzymanie należnej masy ciała, zwłaszcza w zakresie tkanki mięśniowej, osoba zagrożona niedożywieniem powinna znaleźć się pod opieką specjalistów, w tym dietetyka klinicznego. Jeśli pacjent nie jest w stanie pokryć swojego zapotrzebowania na energię w tradycyjny sposób, bywa, że konieczne będzie u niego włączenie tzw. odżywek medycznych, zwanych szerzej jako nutridrinki. Preparaty te dostarczą mu cennych kalorii, białka oraz witamin i składników mineralnych. Taka odżywka może posiłek zastąpić, ale najlepiej, jeśli uzupełni codzienną dietę.
Szczególną rolę w prewencji oraz leczeniu sarkopenii odgrywają zwłaszcza trzy składniki: białko, witamina D3 (dostępna jest w formie kapsułek, tabletek lub kropli na stronie: https://www.doz.pl/apteka/k4317-Witamina_D) oraz kwasy tłuszczowe omega-3.
Utrzymanie masy mięśniowej u osób starszych wymaga większej podaży białka w porównaniu z dietą młodych (1–1,3 g białka na kg masy ciała na dobę u seniorów, a 0,8–1 g u osób młodych). Ważną rolę przypisuje się leucynie – aminokwasowi niezbędnemu do stymulacji wzrostu mięśni. Jego bogatym źródłem jest białko serwatkowe, mięso, ryby, jaja, a także izolat białka sojowego.
Drugim niezbędnym składnikiem odżywczym jest witamina D. Jej niedobór wiąże się z sarkopenią, ale dokładny powód nie jest zbyt dobrze poznany. Podstawowym naturalnym źródłem witaminy D jest jej synteza skórna pod wpływem działania promieni słonecznych. W okresach gdy słońca brakuje, tj. mniej więcej od października do kwietnia, zaleca się wprowadzenie suplementacji (najlepiej pod opieką lekarza).
Natomiast kwasy tłuszczowe omega-3 wykazują korzystne działanie w zakresie zmniejszenia stanu zapalnego. Wyniki badań sugerują, że mogą one bezpośrednio wpływać na zwiększenie masy mięśniowej. Omega-3 znajdziemy przede wszystkim w tłustych rybach morskich, w tym m.in. w: makreli, łososiu oraz halibucie.
Otyłość sarkopeniczna i zapobieganie
Otyłość sarkopeniczna (ang. sarcopenic obesity) to typ sarkopenii, w którym zanikowi beztłuszczowej masy ciała towarzyszy jednocześnie nadmierny rozwój tkanki tłuszczowej. Innymi słowy osoba z nadwagą bądź otyła nie ma wystarczającej ilości zapasów masy mięśniowej, aby prawidłowo funkcjonować na co dzień.
Celem zapobiegania takiej sytuacji jest oczywiście dążenie do uzyskania należnej masy ciała, ale i odpowiednie ćwiczenia fizyczne czy fizjoterapia pozwalające na wyrobienie i utrzymanie właściwej masy oraz siły mięśniowej. Opieka nad pacjentem z otyłością powinna przebiegać w multidyscyplinarnym zespole składającym się z m.in. dietetyka, psychologa oraz fizjoterapeuty.
Zobacz: Zdrowie i Choroby
Artykuł może zawierać linki do stron i treści od Partnerów, dzięki którym portal jest bezpłatny.