Co to jest cholesterol?
Cholesterol to związek organiczny zaliczany do grupy steroli. Część – zwana cholesterolem endogennym – powstaje bezpośrednio w organizmie człowieka, głównie w wątrobie, ale także w jelicie cienkim i w skórze. Razem z krwią trafia do wszystkich komórek.
Cholesterol odgrywa ogromną rolę w budowie błony komórkowej, ma też znaczący wpływ na układ nerwowy. Obecny w osłonce mielinowej, osłania nerwy i wspomaga proces przepływu impulsów nerwowych. Dodatkowo cholesterol obecny w skórze, pod wpływem promieni słonecznych, zmienia się w witaminę D3. Istnieją także badania potwierdzające, że pełni on funkcje antyoksydacyjne, a do tego wspiera układ odpornościowy[1].
Pozostała część cholesterolu obecnego w organizmie jest dostarczana wraz z pożywieniem – głównie z jaj, mięsa, ryb oraz masła, margaryny czy smalcu. Dzienna ilość przyjmowanego w ten sposób cholesterolu nie powinna przekraczać 250 miligramów. Z kolei poziom cholesterolu u zdrowego człowieka nie powinien przekraczać więcej niż 200 mg w 100 ml osocza[2].
Dobry i zły cholesterol
Często potocznie mówi się o dwóch rodzajach cholesterolu: dobrym i złym. Tak naprawdę chodzi jednak o sposoby jego przenoszenia w organizmie ludzkim, czyli lipoproteiny.
Lipoproteiny o niskiej gęstości, czyli LDL, przenoszą cholesterol do komórek ustrojowych. Powoduje to m.in. odkładanie się tzw. blaszek miażdżycowych, a nawet zatkanie tętnic wieńcowych. Z tego powodu mówimy tutaj o złym cholesterolu.
Lipoproteiny o wysokiej gęstości, czyli HDL, zawierają lecytynę. Ta z kolei działa niemalże jak środek czyszczący, ponieważ rozpuszcza cholesterol osiadły w tętnicach i przenosi go do wątroby. Dlatego nazywamy to dobrym cholesterolem.
Norma „złego cholesterolu” to 130 mg (lub 100 mg dla osób np. z chorobami serca[3]), zaś „dobry cholesterol” powinien mieć poziom przynajmniej 40 mg u mężczyzn oraz 50 mg u kobiet.
Konsekwencje zbyt wysokiego cholesterolu
Utrzymywanie optymalnego poziomu cholesterolu jest niezwykle ważne. Nadmiar może prowadzić do całego szeregu chorób, zwłaszcza sercowo-naczyniowych. Osoby, u których utrzymuje się zbyt wysokie stężenie cholesterolu we krwi, są narażone na zawał serca oraz udar mózgu. Bardzo często prowadzi to do zachorowań na miażdżycę.
Odkładające się w tętnicach płytki miażdżycowe mogą spowodować niedokrwienia bądź też pęknięcie naczynia, które może np. uszkodzić oko. Zwiększa się także ryzyko choroby wieńcowej.
Przyczyny zwiększonego poziomu cholesterolu
Wysoki poziom cholesterolu nazywany jest hipercholesterolemią. Może występować w postaci pierwotnej, gdzie zaburzenia lipidowe są uwarunkowane genetycznie, oraz wtórnej, czyli nabytej, co zdarza się zdecydowanie częściej.
Do przyczyn wtórnej hipercholesterolemii zalicza się:
- nadwagę i otyłość;
- nadużywanie alkoholu;
- choroby współistniejące, które mają wpływ na metabolizm, w tym cukrzyca;
- nieprawidłowe odżywianie;
- brak aktywności fizycznej.
Dieta cholesterolowa – zdrowe tłuszcze
Nie da się ukryć, że to właśnie niewłaściwe nawyki żywieniowe są głównym powodem podwyższonego poziomu cholesterolu. Cholesterol podnoszą przede wszystkim tłuste mięsa oraz tłuste produkty mleczne (jak śmietana czy sery), ale także wiele wyrobów cukierniczych (np. pączki) i fast foody. Powinniśmy wyłączyć je z naszej codziennej diety, jeśli chcemy utrzymać prawidłowy poziom cholesterolu we krwi. Dotyczy to także niektórych olejów roślinnych, w tym palmowego i kokosowego.
Dieta cholesterolowa powinna się zatem opierać na chudym mięsie, owocach i warzywach. Przede wszystkim jednak należy dostarczać do organizmu tzw. zdrowe tłuszcze bogate w kwasy omega-3. Są one obecne w rybach oraz w wielu tłuszczach roślinnych, w tym oliwie z oliwek i oleju rzepakowym oraz w margarynach, których skład opierający się na sterolach roślinnych wspomaga obniżanie poziomu cholesterolu. Kwasy omega-3 w znacznym stopniu regulują poziom cholesterolu, mają też pozytywny wpływ na cały organizm (m.in. działają przeciwzapalnie).
Prawidłowe odżywianie i unikanie produktów wysokotłuszczowych jest kluczowe w obniżaniu zbyt wysokiego cholesterolu. Warto zatem starannie wybierać produkty i zadbać o to, by w posiłkach znalazły się produkty bogate w kwasy omega-3. Dodatkowo do codziennego planu dnia powinniśmy wprowadzić umiarkowaną aktywność fizyczną, żeby organizm pracował nad spalaniem tłuszczy.
[1] K. Kropiwiec, M. Babicz, Z. Całyniuk, Zawartość cholesterolu w surowcach i produktach pochodzenia zwierzęcego, [w:] Przegląd wybranych zagadnień z zakresu przemysłu spożywczego, pod red. M. Szali i K. Kropiwiec, Lublin 2016, str. 78.
[2] R. Szczęch, K. Narkiewicz, Zaburzenia lipidowe, „Choroby serca i naczyń” 2008, t. 5, nr. 4.
[3] Tamże.
Bibliografia
- Bonczar G., Chrzanowska K., Maciejowski K., Walczycka M., Zawartość cholesterolu i jego pochodnych w mleku i produktach mleczarskich – uwarunkowania surowcowe i technologiczne, „Żywność. Nauka. Technologia. Jakość” 2011, nr 1.
- Dietetyka. Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu, pod red. M Jarosza, Warszawa 2017.
- Kropiwiec K., Babicz M., Całyniuk Z., Zawartość cholesterolu w surowcach i produktach pochodzenia zwierzęcego, [w:] Przegląd wybranych zagadnień z zakresu przemysłu spożywczego, pod red. M. Szali i K. Kropiwiec, Lublin 2016, str. 78.
- Pac-Kożuchowska E., Hipercholesterolemia rodzinna – czynnik ryzyka miażdżycy, „Medycyna Rodzinna” 2001, nr 3.
- Szczęch R., Narkiewicz K., Zaburzenia lipidowe, „Choroby serca i naczyń” 2008, t. 5, nr. 4.